کلیه فعالیت‌های انسان بر بستری از زمان و مکان شکل می‌گیرد. انسان با انجام فعالیت در یک بستر بر آن مکان تاثیر گذارده و از آن تاثیر می‌پذیرد. تعدد فعالیت‌های انسان موجب خلق فضاهای متانسب با آن فعالیت به دست وی گردیده است. فضا به عنوان بستر اصلی زندگی انسان نقش قابل توجه و مهمی‌در تکامل انسان دارد. از این روی کیفیت فضای بستر فعالیت، نقش کلیدی در سرکوب و یا به تعالی رساندن کیفیت کار و بازدهی کاربر ایفا می‌کند. هدف معماری خلق فضای لازم جهت پاسخگوئی به نیاز کاربری‌های متنوع  با توجه به ابعاد مختلف کاربر می‌باشد.

فضا:

محدوده ای از تصرف یا ساختمان است که برای فعالیتی مشخص در نظر گرفته شده است. فضاها ممکن است در ترکیب با یکدیگر یا مستقل از هم در تصرف‌های مختلف استقرار یابند. تقسیم بندی فضا‌ها در ارتباط مستقیم با تقسیم بندی تصرف‌ها نسبت و هر تصرف ممکن است از یک یا چند فضا تشکیل شود. برخی از انواع فضا‌ها عبارتند از: فضای اقامت، فضای اشتغال، فضای جمعی و غیره.

مکان:

فضایی است که به واسطه ادراکی که نسبت به آن ایجاد می‌شود؛ دارای هویت و معنا می‌گردد. مکان عنصر اصلی هویت ساکنان آن در محیط می‌باشد.انسان با شناخت مکان می‌تواند به شناخت خود نایل شود. چنانجه فضا برای انسان معنای خاصی به همراه داشته باشد و در ذهن، خاطراتی را ایجاد کند، ذهنیت جای خود را باز می‌کند و فضا از پدیده ای عینی به موجودی ذهنی تبدیل می‌گردد که مکان نام دارد، در واقع مکان محل تلاقی فرم، عملکرد و معنای فضا می‌باشد.

کارکرد ساختمان:

مشخصات کالبدی ساختمان و فضا‌های آن باید در تناسب با نوع و نحوه ی بهره برداری از آن‌ها تعیین شود.به این منظور، انتظارات زیر باید در طراحی و ساخت ساختمان بر آورده شوند:

1. رعایت حداقل ابعاد مناسب برای هر فضا بر حسب نوع فعالیت و استفاده از آن.
2. تأمین تعداد لازم و کافی از فضا‌های اصلی و جانبی بر اساس بر آورد تعداد و ترکیب جمعیت استفاده کننده و نیازهای آن‌ها.
3. امکان دسترسی مناسب و ایمن به ساختمان و بهره برداری از قسمت‌های مختلف آن برای همه استفاده کنندگانی که در نظر گرفته شده است.
4. تأمین امنیت افراد یا گروه‌های استفاده کننده، در طراحی، استقرار و همجواری ساختمان‌ها، فضا‌ها و اجزا و عناصر آن‌ها.

تأمین تجهیزات و سایر ویژگی‌های لازم کالبدی ساختمان بر اساس نوع و نحوه ی بهره برداری از آن.

قابلیت‌های فضای معماری:

در محیط ساخته شده و به طور خاص در معماری، سطوح مختلفی از قابلیت‌های محیطی را در نسبت به نیازهای انسانی می‌توان تشخیص داد. در یکی از طبقه بندی‌های مناسب که در این زمینه بیان شده سه سطح از قابلیت در محیط ساخته شده و معماری توسط ادراک کننده قابل تفکیک و تشخیص است.

این قابلیت‌ها عبارتند از: قابلیت‌هایی که مردم نیاز دارند تا به گونه ای فیزیکی با محیط تعامل پیدا کنند.دوم قابلیت‌هایی که مردم برای ارتباطات و تعاملات اجتماعی و ارتباط میان فردی به آن نیازمندند.سوم قابلیت‌هایی است که مردم برای ارضای خواهش‌ها، تمایلات نمادین و رمز گونه به همراه ویژگی‌های فرهنگی و روحانی از محیط انتظار دارند (مصطفوی، 1397، الف).

نور و روشنایی در معماری:

نور و روشنایی پیوندی ناگسستنی با معماری دارند. پس از خلقت، انسان پس از کشف یا ساخت سرپناه میکوشیده با استفاده از نور خورشید و یا پرتو‌های مشعل مصنوع خود، به فضای زندگش اش روشنایی ببخشد. در بسیاری از بنا‌ها نظیر مسجد نصیر الملک و کلیسای نور مهارت معمار در دریافت، توزیع و بازی با نور ورودی از خورشید یکی از مهمترین عوامل تبدیل آن به بنایی شاخص و فاخر بوده است. در قرون اخیر با کشف الکتریسیته و اختراع چراغ برق، معادلات فوق دستخوش تغییراتی شده اما نتیجه همان است: نیاز انسان به تامین نور و روشنایی. افزایش جمعیت جهان و در نتیجه گسترش شهرها به صورت افقی و عمودی و تولید فضاهای آموزشی، تجاری، اقتصادی، ورزشی متنوع و فعالیت شبانه روزی برخی از این مراکز از یک طرف و محدودیت زمانی بهره مندی از نور روز و تفاوت ساعات آفتابی در نقاط مختلف جهان باعث شده تا روند استفاده از نور مصنوعی سیر صعودی داشته باشد تا آن جا که فعالیت‌های برخی مراکز بدون تامین روشنایی مصنوعی پایدار مقدور نیست.

درباره نور و رنگ:

نور چیست:  نور معانی متفاوتی دارد که می‌تواند در شرایط متفاوت تغییر کند. نور می‌تواند از خورشید، یک شعله، یک کرم شب تاب یا یک چراغ ساخت انسان مانند لامپ برقی به ما برسد. یکی از تعاریف ساده نور نمود بصری انرژی تششعی می‌باشد. به عبارتی نور مرئی بخش کوچکی از طیف امواج الکترو مغناطیس با محدوده طول موج از 380 نانومیکرون تا 780 نانومیکرون می‌باشد. خورشید اولین و بهترین منبع نور است .

نور در معماری:  معبد پانتنون که در زمان حکمرانی‌ هادرین، امپراطور روم (قرن دوم میلادی) نوسازی شد بهترین مثال تلفیق نور روز و معماری است. این بنا که هنوز در حال استفاده است توسط یک هورنو در سقف خود تنها قادر به تامین نور روز جهت تامین روشنایی می‌باشد. کاخ باستانی یونان واقع در منطقه ناسوس در جزیره کرت (1300 تا 1700 قبل از میلاد) در زیر زمین ساخته شده بود و جهت تامین روشنایی از ورود پرتوهای نور خورشید به خود بهره می‌برد. خانه‌های رومی‌معمولا دارای حیاط مرکزی به همراه اتاق‌هایی رو به حیاط جهت به دام انداختن نور روز در فضاهای داخلی بودند.آتریوم‌های رومی‌به طور وسیعی جهت انتقال نور از بالا و طرفین به داخل بنا در ساختمان‌های  عمومی‌ و شخصی استفاده می‌شدند.

دیدن:  نور چیزی است که به سیستم بصری ما توان فعالیت می‌دهد. نوری که از اشیاء به چشم ما بازتاب می‌شود ما را قادر به دیدن می‌کند. نور از طریق مردمک وارد چشم و سپس در شبکیه متمرکز می‌شود و از طریق اعصاب بینایی به مغز ما منتقل می‌شود. چشم انسان اجازه دریافت خوب عمق اجسام، درک عالی رنگ، تشخیص معقول حرکت و تیزبینی بالای بصری را به او می‌دهد.یکی از تصورات غلط درباره نور این است که این واقعیت به شدت درونی است. اثبات اینکه دو نفر یک جسم خاص را کاملا شبیه هم می‌بینند غیر ممکن است. این ویژگی جهت اندازه گیری برخی ویژگی‌های نور از قبیل رنگ و مقدار به یک چالش واقعی تبدیل شده است. ما همگی تمایل داریم که یک جسم را با یک رنگ ثابت تصور کنیم اما در واقع نمود یک شئ ناشی روش انعکاس نوری خاصی است که بر آن تابیده می‌شود. زیر نور خالص سفید، یک سیب سبز، سبز دیده می‌شود زیرا قسمت سبز طیف نور را منعکس کرده و بقیه را جذب می‌کند.

جدول رنگ‌های تست در محاسبه سی آر آی

دمای رنگ: کمیت عددی رنگی است که از نور یک منبع به چشم می‌رسد. بر اساس این اصل اگر جسمی‌ به اندازه کافی گرم شود از خود نور منتشر می‌کند و با افزایش یافتن این دما رنگ نور منتشره نیز تغییر می‌کند. این کمیت بر اساس درجه کلوین بیان می‌شود. با افزایش درجه حرارت رنگ نور از طیف رنگ‌های گرم عبور کرده و به سمت رنگ‌های سرد می‌رود. این بدین معناست که اگر جسم سیاه را تا 5000 .درجه کلوین گرم کنیم رنگ نور آن مشابه رنگ نور لامپی با دمای رنگ 5000 درجه کلوین است (مصطفوی، 1397، ب).

الف) مصطفوی، آرش، گودرزی سروش، محمدمهدی. (1397). طراحی معماری مسئول با هدف تولید فضای آموزشی پاسخگو. کنفرانس بین المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران، تهران – دانشگاه تهران.

ب) مصطفوی، آرش، گودرزی سروش، محمدمهدی. (1397). تحلیل رفتار نور و روشنایی بهینه در فضای معماری به روش لومن با تکیه بر کاربری های آموزشی. کنفرانس بین المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران، تهران – دانشگاه تهران.